دانلود کتاب صوتی نون و القلم

نون والقلم، تقابل بین جلال و مردم

فکر می کنم در بین نویسندگان داخلی نوشتن تحلیل برای کتاب های آل احمد سخت تر باشد. سبک خاص و روان نویسی آل احمد که ناشی از نزدیکی زبان داستان به زبان مردم عادی است، این کار را سخت کرده است. در حقیقت نقد و تحلیل بر کتاب هایی چون نون والقلم، مدیر  مدرسه و ... که داستانشان بر آمده از داستان جامعه و مردم کوچه و بازار می باشد، به نوعی تحلیل یک تاریخ اجتماعی محسوب می شود. با این حال با این بهانه نمی توان از زیر این مسئولیت شانه خالی کرد. از این رو در اینجا قصد داریم سراغ کتاب نون والقلم برویم. کتابی که از نظر سبک نوشتاری متفاوت تر از بقیه کتاب های جلال آل احمد می باشد و از نظر محتوا کمتر زبان مردمی را دخیل کرده است. این مقاله قرار است در بین این دو مفهوم گفت و گو کند.

قبل از شروع به گفتن از این کتاب و تحلیل آن، بهتر است بدانیم که جلال آل احمد در خانواده ای تقریبا خشک مذهب به دنیا آمده است. پدرش از ادامه تحصیل او در دبیرستان مخالفت کرده بود. اما خود جلال، مخفیانه در دارالفنون ثبت نام کرده بود. شاید بتوان مخالفت های ریز و درشتی که گاهی در کتاب هایش با دین و دینداری می کند را تاثیر تربیت خشک دینی دانست. البته مخالفت هایی که گفتیم خیلی منطقی صورت گرفته است. در حقیقت جلال آل احمد در کتاب هایش به شخصیت های دینی زمان خود، چون ملا ها و ... به چشم یک شخصیت دینی و مقدس نگاه نمی کند، بلکه آن ها را یک انسان می بیند که دارای ویژگی های خوب و بد است. این دید شاید امروز به نوعی یک دید عادی و درست است اما در عصر جلال آل احمد خود یک نوع مخالفت محسوب می شد.

نون والقلم و دور بودن از زبان مردم

یکی از بحث برانگیز ترین نکات در کتاب، بین اهالی فرهنگ و منتقد، در همین است که آیا این کتاب از زبان مردم دور شده و یا نه؟ در حقیقت به وضوح نمی توان به این سوال پاسخ متقن و دقیقی داد. اما اگر از یک زایه دید دیگری به این سوال نگاه کنیم شاید پاسخی بیابیم که برای ما کافی باشد.

سبک نوشتاری این کتاب به طریقی، طنز می باشد. یعنی استدلال ها و صحبت ها  و .. یک فضای طنز را در داستان حاکم کرده است. این نوع سبک تقریبا در بین کتاب های جلال آل احمد نادر است. جلال، یک نویسنده واقع گرا بوده است و کمتر سعی کرده چیزی را بزرگ تر یا کوچکتر از واقعیتش نشان دهد. اما طنز ذاتش دقیقا برعکس این اتفاق است. یعنی جاهایی به بزرگی نشان داده شده و جاهایی دیگر کوچکتر از حد اصلیش. این انتخاب سبک در نون والقلم به نوعی شاید امتحانی برای آل احمد بوده و یا محتوایی که آل احمد میخواسته در داستان جاری کند با این نوع گفتار بیشتر همخوانی داشته است. اما چیزی که می توان به قطع گفت این است که طنز مانند آینه ای منحنی است و واقعیت را آن گونه که است نشان نمی دهد، به نوعی از زبان مردم که مانند آینه ای تخت است، دور می باشد. انتخاب طنز برای کتاب نون و قلم در حقیقت برای ما موید این نکته است که جلال به عمد سعی داشته است که از زبان مردم کمی فاصله بگیرد و در فضایی آزاد تر و بی قید و بند تر نون والقلم را پرورش دهد. به بیان بهتر می توان گفت آل احمد، با انتخاب سبک نوشتاری طنز و حفظ قلم خود، یک میانه بین زبان مردم و زبان افکار خود را انتخاب کرده است.

اینبار نگاه از دید جلال آل احمد

همانطور که در بالاتر گفتیم ویژگی اصلی کتاب های جلال آل احمد این است که نوشته هایش روان و البته برآمده از دل مردم است. این سخن یعنی مردم خود داستان زندگی خود را واگویه می کنند. در اصل جلال آل احمد در کتاب هایش به مردم به نوعی آموزش می دهد که مشکلات جامعه را بتوانند از دید خودشان ببینند. گفتن داستان به زبان آن ها این امکان را برایشان فراهم کرده بود.

اما وقتی جلال  در کتاب نون والقلم، زبانش را تغییر می دهد، در حقیقت دوربین نشان دادن مسائل را نیز جایش را عوض می کند. اما این دوربین را به جای حکام و صاحبان قدرت نمی نشاند بلکه آن دوربین را به جای خود به عنوان قاضی داستان می نشاند.

در حقیقت نون والقلم داستان بین دین و بی دینی، دموکراسی و دیکتاتوری، وفاداری و خیانت است. این مفاهیم و عنوان ها از دید مردم تقریبا داستانش مشخص است در حقیقت جلال با حفظ احترام برای افکار مردم به نوعی آن ها را از وادی قضاوت کنار گذاشته و خود در نون والقلم مشغول تناسب دادن بین مفاهیم گفته شده است. شاید عمق بالای این مفاهیم بود که جلال را در نون والقلم وادار کرد تا خود وارد داستانش شود و گره از کار باز کند.

به قلم: مرتضی ملک جاری